7.4.2021 tarihinde 7315 sayılı Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanun teklifi TBMM Genel Kurulunda kabul edildi ve yasalaştı.
Daha önce 4045 sayılı Kanuna göre güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapılmakta iken Anayasa Mahkemesi tarafından verilen iptal kararları sonrasında yeni bir yasa açılması yapılmış ve uzun tartışmaların ardından 7315 sayılı Yeni Yasa kabul edilmiştir.
Yeni Kanun ile sadece arşiv araştırması yapılacaklar
ve hem arşiv araştırması hem de güvenlik soruşturması yapılacak kişiler
belirlenmiştir. Ayrıca Değerlendirme Komisyonu ve Kişisel verilerin korunmasına
dair hükümler de getirilmiştir.
Güvenlik
soruşturması ve arşiv araştırmasına görevli birimler olarak; MİT, Emniyet Genel
Müdürlüğü ve Mülki İdare Amirlikleri belirlenmiştir.
Yeni
Kanuna göre statüsü veya çalıştırma şekline bağlı olmaksızın
ilk kez veya yeniden memuriyete yahut kamu görevine
atanacak herkes hakkında yapılır.
Yani
işçiler hariç kamuya ilk ataması yapılacak bütün memurlara (4/A-4/B,) idari
hizmet sözleşmesiyle çalışanlar dahil tüm kamu görevlilerine arşiv araştırması yapılacaktır.
Ayrıca istifa veya başka bir nedenle görevden ayrıldıktan sonra yeniden memuriyete atanmalarda da arşiv araştırması yapılacaktır.
Kimlere Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Birlikte Yapılır?
•
Milli Savunma Bakanlığı Personeli (Milli Savunma Üniversitesi,
Meslek Yüksekokulları ve diğer eğitim kurumları ve bütün askeri öğrencilerin alımları
dahil)
•
Genelkurmay Başkanlığı Personeli
•
Jandarma Teşkilatı Personeli (Jandarma eğitim kurumları alımları
dahil)
•
Emniyet Teşkilatı Personeli (PAEM, POMEM, PMYO alımları dahil)
•
Sahil Güvenlik Personeli (Sahil Güvenlik Eğitim Kurumları dahil)
•
Milli İstihbarat Teşkilatı personeli
•
Ceza İnfaz Kurumu personeli
•
Öğretmenler
•
Üst Kademe Kamu Yöneticileri
•
Hakimler ve Savcı adayları
•
Kaymakam Adayları
•
Dışişleri Bakanlığında Aday meslek memurluğu ile aday
konsolosluk ve ihtisas memurluğuna atanacaklar ile doğrudan yurtdışı teşkilatında
istihdam edilecek personel alımları
Yeni kanun ile dikkat çeken husus öğretmenelerin de kanun gereği hem güvenlik
soruşturması hem de arşiv araştırmasına tabi tutulmasıdır.
Arşiv Araştırmasında Nelere Bakılır?
Kanunun
4. maddesinde şu şekilde tanımlanmıştır;
Arşiv
araştırması;
a)
Kişinin adli sicil kaydının,
b)
Kişinin kolluk kuvvetleri tarafından hâlen aranıp aranmadığının,
c)
Kişi hakkında herhangi bir tahdit olup olmadığının,
ç)
Kişi hakkında kesinleşmiş mahkeme kararları ve 4/12/2004 tarihli ve 5271 sayılı
Ceza Muhakemesi Kanununun 171 inci maddesinin beşinci ve 231 inci maddesinin onüçüncü
fıkraları kapsamında alınan kararlar ile kişi hakkında devam eden veya sonuçlanmış
olan soruşturma ya da kovuşturmalar kapsamındaki olguların,
d)
Hakkında kamu görevinden çıkarılma ya da
kesinleşmiş memurluktan çıkarma cezası olup olmadığının,
mevcut kayıtlardan tespit edilmesidir.
Buna
göre arşiv araştırmasında, kişinin
•
sabıka kaydına
•
aranıp aranmadığına
•
yurtdışı çıkış yasağının olup olmadığına
•
Hakkında Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) veya
Dava Açılmasının Ertelenmesine dair kararlar ile devam eden soruşturma ya da
kovuşturmalardaki yer alan somut olgulara bakılır.
Burada
her iddiaya değil olgulara bakılması daha nesnel bir değerlendirme imkanı sağlar.
Anayasa
Mahkemesi daha önce HAGB ve devam eden davalara erişerek yapılan güvenlik soruşturması
ve arşiv araştırmasını iptal etmişti . Yeni yasa ile bunlar yeniden kural
haline getirilmiştir.
Güvenlik Soruşturmasında Nelere Bakılır
Kanunun
5. maddesinde bu hususlar açıklanmıştır;
(1)
Güvenlik soruşturması, arşiv araştırmasındaki hususlara
ilave olarak kişinin;
a)
Görevin gerektirdiği niteliklerle ilgili kolluk
kuvvetleri ve istihbarat ünitelerindeki olgusal verilerinin,
b)
Yabancı devlet kurumları ve yabancılarla ilişiğinin,
c)
Terör örgütleri veya suç işlemek
amacıyla kurulan örgütlerle eylem birliği, irtibat ve iltisak
içinde olup olmadığının,
mevcut
kayıtlardan ve kişinin görevine yansıyacak
hususların denetime elverişli olacak yöntemlerle yerinden
araştırılmak suretiyle tespit edilmesidir.
Buna göre güvenlik soruşturması, arşiv araştırmasına ek olarak;
•
Kişi hakkında istihbari olarak olgusal verilere bakılır.
Yani salt istihbari veri ve duyumlara dayalı değil somut, makul, mantıklı bir
bilgiye dayanılması gerekir. Buna göre istihbari veriler kişi hakkındaki
kolluk kuvvetleri ve istihbarat ünitelerindeki tüm veriler değildir. Burada
iki tür sınırlamaya vardır; ilki bu verilerin yürütülecek kamu görevinin
gerektirdiği niteliklerle bir ilgisinin bulunması gereğidir, ikincisi ise söz konusu verilerin olgusal olmasıdır
ki bundan amaç verilerin yorum içermeyen, somut, gözlemlenebilir vakıalara
dayanmasıdır.
•
Kişinin yabancı devlet kurumları ve yabancılarla ilişiğinin
•
Kişinin terör örgütleriyle ve organize suç örgütleriyle
eylem birliği, iltisak ve irtibat içinde olup olmadığına bakılır.
Ancak bu bilgilerin yargısal denetime elverişli olacak şekilde ve yerinden tespiti yapılmalıdır.
Yani mahkemelerce denetim yapılamayacak ölçüde salt soyut iddialara
dayalı olarak güvenlik soruşturması yapılamaz.
Öte yandan güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasında kişinin birinci
derece yakınlarına (ailesine ) ve akrabalarına bakılıp bakılmayacağı da Kanunda
açık değildir. Önceki düzenlemede açıkça akrabalara bakılacağı belirtilmişken
gelen tepkiler üzerine bu ifade yasadan çıkarılmıştır. Böylece sadece ilgili kişi
ile sınırlı araştırma yapılacağı görülmektedir.
Değerlendirme Komisyonu
Yeni
Yasanın getirdiği yeniliklerden biri de
kurum ve kuruluşlar bünyesinde bir Değerlendirme Komisyonu kurulacak olmasıdır.
Güvenlik
soruşturması ve arşiv araştırması konusunda gelen raporların değerlendirmek ve
atamaya yetkili amire sunmak üzere bu Komisyon görev yapar.
Değerlendirme
Komisyonu kendisine iletilen verilere ilişkin nesnel ve gerekçeli değerlendirmelerini yazılı olarak atamaya yetkili amire sunar.
Değerlendirme Komisyonu Kimlerden Oluşur
Cumhurbaşkanlığında İdari İşler Başkanının görevlendireceği bir üst kademe yöneticisinin başkanlığında,
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığında genel sekreter yardımcısının başkanlığında,
Bakanlıklarda bakan yardımcısının başkanlığında,
Diğer kamu kurum ve kuruluşlarında en üst yöneticinin görevlendireceği bir üst kademe yöneticisinin başkanlığında,
Yeni Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunu Nedir? Geriye Yürür
Mü?
Bu
yazıda 7315 sayılı Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanununun kapsamı,
bu Kanun geriye yürür mü, daha önce memuriyete atana kişilere uygulanır mı gibi
sorulara yanıt verilecektir.
7.4.2021
tarihinde 7315 sayılı Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanun teklifi
TBMM Genel Kurulunda kabul edildi ve yasalaştı.
Daha
önce 4045 sayılı Kanuna göre güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapılmakta
iken Anayasa Mahkemesi tarafından verilen iptal kararları sonrasında yeni bir
yasa açılması yapılmış ve uzun tartışmaların ardından 7315 sayılı Yeni Yasa
kabul edilmiştir.
Yeni Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunu Neler Getirmektedir?
Yeni Kanun ile sadece arşiv araştırması yapılacaklar
ve hem arşiv araştırması hem de güvenlik soruşturması yapılacak kişiler
belirlenmiştir. Ayrıca Değerlendirme Komisyonu ve Kişisel verilerin korunmasına
dair hükümler de getirilmiştir.
Güvenlik
soruşturması ve arşiv araştırmasına görevli birimler olarak; MİT, Emniyet Genel
Müdürlüğü ve Mülki İdare Amirlikleri belirlenmiştir.
Kimlere Arşiv Araştırması Yapılır?
Yeni
Kanuna göre statüsü veya çalıştırma şekline bağlı olmaksızın
ilk kez veya yeniden memuriyete yahut kamu görevine
atanacak herkes hakkında yapılır.
Yani
işçiler hariç kamuya ilk ataması yapılacak bütün memurlara (4/A-4/B,) idari
hizmet sözleşmesiyle çalışanlar dahil tüm kamu görevlilerine arşiv araştırması yapılacaktır.
Ayrıca
istifa veya başka bir nedenle görevden ayrıldıktan sonra yeniden memuriyete
atanmalarda da arşiv araştırması yapılacaktır.
Kimlere Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Birlikte Yapılır?
•
Milli Savunma Bakanlığı Personeli (Milli Savunma Üniversitesi,
Meslek Yüksekokulları ve diğer eğitim kurumları ve bütün askeri öğrencilerin alımları
dahil)
•
Genelkurmay Başkanlığı Personeli
•
Jandarma Teşkilatı Personeli (Jandarma eğitim kurumları alımları
dahil)
•
Emniyet Teşkilatı Personeli (PAEM, POMEM, PMYO alımları dahil)
•
Sahil Güvenlik Personeli (Sahil Güvenlik Eğitim Kurumları dahil)
•
Milli İstihbarat Teşkilatı personeli
•
Ceza İnfaz Kurumu personeli
•
Öğretmenler
•
Üst Kademe Kamu Yöneticileri
•
Hakimler ve Savcı adayları
•
Kaymakam Adayları
•
Dışişleri Bakanlığında Aday meslek memurluğu ile aday
konsolosluk ve ihtisas memurluğuna atanacaklar ile doğrudan yurtdışı teşkilatında
istihdam edilecek personel alımları
Yeni kanun ile dikkat çeken husus öğretmenelerin de kanun gereği hem güvenlik soruşturması hem de arşiv araştırmasına tabi tutulmasıdır.
Arşiv Araştırmasında Nelere Bakılır?
Kanunun
4. maddesinde şu şekilde tanımlanmıştır;
Arşiv
araştırması;
a)
Kişinin adli sicil kaydının,
b)
Kişinin kolluk kuvvetleri tarafından hâlen aranıp aranmadığının,
c)
Kişi hakkında herhangi bir tahdit olup olmadığının,
ç)
Kişi hakkında kesinleşmiş mahkeme kararları ve 4/12/2004 tarihli ve 5271 sayılı
Ceza Muhakemesi Kanununun 171 inci maddesinin beşinci ve 231 inci maddesinin onüçüncü
fıkraları kapsamında alınan kararlar ile kişi hakkında devam eden veya sonuçlanmış
olan soruşturma ya da kovuşturmalar kapsamındaki olguların,
d)
Hakkında kamu görevinden çıkarılma ya da
kesinleşmiş memurluktan çıkarma cezası olup olmadığının,
mevcut
kayıtlardan tespit edilmesidir.
Buna
göre arşiv araştırmasında, kişinin
•
sabıka kaydına
•
aranıp aranmadığına
•
yurtdışı çıkış yasağının olup olmadığına
•
Hakkında Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) veya
Dava Açılmasının Ertelenmesine dair kararlar ile devam eden soruşturma ya da
kovuşturmalardaki yer alan somut olgulara bakılır.
Burada
her iddiaya değil olgulara bakılması daha nesnel bir değerlendirme imkanı sağlar.
Anayasa
Mahkemesi daha önce HAGB ve devam eden davalara erişerek yapılan güvenlik soruşturması
ve arşiv araştırmasını iptal etmişti . Yeni yasa ile bunlar yeniden kural
haline getirilmiştir.
Güvenlik Soruşturmasında Nelere Bakılır
Kanunun
5. maddesinde bu hususlar açıklanmıştır;
(1)
Güvenlik soruşturması, arşiv araştırmasındaki hususlara
ilave olarak kişinin;
a)
Görevin gerektirdiği niteliklerle ilgili kolluk
kuvvetleri ve istihbarat ünitelerindeki olgusal verilerinin,
b)
Yabancı devlet kurumları ve yabancılarla ilişiğinin,
c)
Terör örgütleri veya suç işlemek
amacıyla kurulan örgütlerle eylem birliği, irtibat ve iltisak
içinde olup olmadığının,
mevcut
kayıtlardan ve kişinin görevine yansıyacak
hususların denetime elverişli olacak yöntemlerle yerinden
araştırılmak suretiyle tespit edilmesidir.
Buna göre güvenlik soruşturması, arşiv araştırmasına ek olarak;
•
Kişi hakkında istihbari olarak olgusal verilere bakılır.
Yani salt istihbari veri ve duyumlara dayalı değil somut, makul, mantıklı bir
bilgiye dayanılması gerekir. Buna göre istihbari veriler kişi hakkındaki
kolluk kuvvetleri ve istihbarat ünitelerindeki tüm veriler değildir. Burada
iki tür sınırlamaya vardır; ilki bu verilerin yürütülecek kamu görevinin
gerektirdiği niteliklerle bir ilgisinin bulunması gereğidir, ikincisi ise söz konusu verilerin olgusal olmasıdır
ki bundan amaç verilerin yorum içermeyen, somut, gözlemlenebilir vakıalara
dayanmasıdır.
•
Kişinin yabancı devlet kurumları ve yabancılarla ilişiğinin
•
Kişinin terör örgütleriyle ve organize suç örgütleriyle
eylem birliği, iltisak ve irtibat içinde olup olmadığına bakılır.
Ancak bu bilgilerin yargısal denetime elverişli olacak şekilde ve yerinden tespiti yapılmalıdır.
Yani mahkemelerce denetim yapılamayacak ölçüde salt soyut iddialara dayalı olarak güvenlik soruşturması yapılamaz.
Öte yandan güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasında kişinin birinci derece yakınlarına (ailesine ) ve akrabalarına bakılıp bakılmayacağı da Kanunda açık değildir. Önceki düzenlemede açıkça akrabalara bakılacağı belirtilmişken gelen tepkiler üzerine bu ifade yasadan çıkarılmıştır. Böylece sadece ilgili kişi ile sınırlı araştırma yapılacağı görülmektedir.
Değerlendirme Komisyonu
Yeni
Yasanın getirdiği yeniliklerden biri de
kurum ve kuruluşlar bünyesinde bir Değerlendirme Komisyonu kurulacak olmasıdır.
Güvenlik
soruşturması ve arşiv araştırması konusunda gelen raporların değerlendirmek ve
atamaya yetkili amire sunmak üzere bu Komisyon görev yapar.
Değerlendirme
Komisyonu kendisine iletilen verilere ilişkin nesnel ve gerekçeli değerlendirmelerini yazılı olarak atamaya yetkili amire sunar.
Değerlendirme Komisyonu Kimlerden Oluşur
Cumhurbaşkanlığında İdari İşler Başkanının görevlendireceği bir üst kademe yöneticisinin başkanlığında,
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığında genel sekreter yardımcısının başkanlığında,
Bakanlıklarda bakan yardımcısının başkanlığında,
Diğer kamu kurum ve kuruluşlarında en üst yöneticinin görevlendireceği bir üst kademe yöneticisinin başkanlığında,
üniversitelerde rektör yardımcısının başkanlığında,
valiliklerde vali yardımcısının başkanlığında,
teftiş/denetim, personel ve hukuk birimleri ile uygun görülecek diğer birimlerden birer üyenin katılımıyla başkan dahil en az beş kişiden ve tek sayıda olacak şekilde oluşturulur.
Milli güvenlik açısından stratejik önemi haiz birim, proje, tesis ve hizmetlerde istihdam edilecekler hakkındaki değerlendirme, ilgili bakanlık ya da kamu kurumları bünyesindeki Değerlendirme Komisyonunca yapılır.
Yani Aselsan, Havelsan gibi şirketlerin proje ve tesislerinde çalışacak kişiler hakkında da Değerlendirme Komisyonu tarafından inceleme yapılmasının yolu açılmıştır.
Güvenlik Soruşturması Esnasında Toplanan Kişisel Verilerin Korunması
Yeni yasa ile toplanan kişisel verilerin korunmasına
ilişkin temel ilkeler belirlenmiştir.
Daha önce kişi hakkında güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması sonucunda elde edilen veriler kişiye bildirilmez ve ancak dava açılınca öğrenilirdi.
Yeni yasa uyarınca kişilere, istihbari faaliyetlere konu olmayan kendisiyle ilgili güvenlik soruşturması ve arşiv verilerini öğrenme imkanı tanınmıştır.
Ayrıca elde edilen verilerin silinmesi ve yok edilmesini isteme hakkıda getirilmektedir.
Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Yönetmeliği
Kanuna göre güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasıyla ilgili güncel gelişmelere göre Cumhurbaşkanı tarafından Yönetmelik çıkarılacağı belirtilmiştir.
Aşağıda hangi hususların Yönetmelik ile düzenleneceği belirtilmiştir;
-Devletin güvenliğini, ulusun varlığını ve bütünlüğünü iç ve dış menfaatlerinin zarar görebileceği veya tehlikeye düşebileceği bilgi ve belgelerin tespiti,
-Gizlilik dereceli kamu personeli ile meslek gruplarının tespiti, birim ve kısımların tanımlarının yapılması,
-Güvenlik soruşturmasının ve arşiv araştırmasının usul ve esasları ile bunu yapacak birimler ve değerlendirme komisyonlarının çalışma usul ve esasları
-Uygulamaya ilişkin diğer hususlar
Cumhurbaşkanınca yürürlüğe konulacak yönetmelik ile düzenlenir. Dolayısıyla bu konuda birçok kural Yönetmelik ile getirilecektir.
Yeni Kanun Daha Önce Atanmış Kişilere Uygulanır mı? Geriye Yürür mü?
Anayasa Mahkemesinin daha önce verdiği iptal kararı sonrası
bir çok kişi güvenlik soruşturması yapılmadan kamuya alındı. Ya da mahkeme
kararıyla kamuda göreve başlatıldı.
Şimdi Yeni Yasa uyarınca bu kişiler hakkında güvenlik soruşturması yapılacak mı sorusuna hukuki yorumumuz şöyledir;
Her Yasa yürürlüğe girdikten sonraki olay ve işlemlere uygulanır. Yani kural olarak geriye yürümez. Bir kanunun geriye yürümesi için ya lehe olması ya da geçiş hükmü içermesi gerekir.
Bu ilkelerden hareketle Yeni Yasa değerlendirildiğinde; herhangi bir geçiş hükmü ya da geçmiş olaylara uygulanacağına dair bir kurala yer verilmemiş olduğundan, Yeni Yasa ancak Resmi Gazete’de yayımlandığı tarihten sonraki kamu alımları için uygulanabilir ve geçmişe yürütülemez.
Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması konusu idare hukukunun alanına bir konu olup bu konuda yaşanan olumsuzluklarda idare hukuku avukatı desteği almak önemlidir.